Qua đông cho lúa mì: kiểm soát sinh trưởng và tăng chịu hạn/rụt giá — các điểm kỹ thuật then chốt
Cốt lõi để lúa mì qua đông an toàn là điều tiết sức sinh trưởng một cách khoa học, quản lý nước và phân bón hợp lý, đồng thời tăng cường phòng trừ tổng hợp bệnh, sâu và cỏ dại. Mục tiêu là khống chế sinh trưởng quá mức, nâng cao chịu hạn và chống rét, từ đó đảm bảo năng suất ổn định, bền vững. Các điểm dưới đây là gợi ý thực hành cho từng vùng.
I. Kiềm chế sinh trưởng quá mức, tạo cây con khỏe
1) Lăn nén cơ giới hợp lý
Ở ruộng gieo sớm, mật độ cao, mùa đông ấm dễ khiến cây phát triển sớm và tăng rủi ro rét hại. Khi mặt đất chưa đóng băng hoàn toàn, tuân thủ nguyên tắc “lăn khô không lăn ướt; đất mềm không đất cứng; lực nhẹ không quá nặng”, đồng thời điều chỉnh theo tình trạng cây và ẩm độ đất. Ruộng sinh trưởng quá mạnh có thể tăng lực lăn để hạn chế nhánh vô hiệu và kích thích rễ phát triển; ruộng ướt hoặc cây yếu thì giảm hoặc tránh lăn để không gây tổn thương và nén chặt đất.
2) Điều tiết hóa học kịp thời
Với quần thể lớn có xu hướng sinh trưởng quá mạnh, khi nhiệt độ trung bình ổn định trên 8°C có thể phun điều hòa sinh trưởng qua lá nhằm kìm hãm phần thân lá. Phun đều, nồng độ hợp lý và tránh chồng lặp gây cháy lá. Với “giả sinh trưởng mạnh” (lá dài nhưng cơ thể yếu) hoặc thiếu dinh dưỡng, không dùng chất ức chế; thay vào đó dùng phân bón lá như KH₂PO₄ để kích rễ và tăng chống chịu.
3) Xới làm cỏ giữa hàng đúng lúc
Khi cây đã lớn, quần thể dày, xới giữa hàng 5–7 cm để cắt bớt rễ, giảm hấp thu dinh dưỡng quá mức ở phần thân lá, giảm nhánh vô hiệu và tạo cây con khỏe, rễ phát triển.
II. Điều tiết nước–phân để nâng chất lượng quần thể
1) Cấp nước–phân thông minh, cải thiện tình trạng ruộng
Tưới và bón phân chính xác theo ẩm độ đất và tình trạng sinh trưởng. Nếu thiếu ẩm và có dấu hiệu hạn, tưới kịp thời kèm lượng vừa đủ phân nhanh để duy trì sức sinh trưởng. Nếu ẩm độ phù hợp, sinh trưởng bình thường thì chưa cần tưới/bón thêm để tránh phát dục quá mạnh. Với ruộng yếu, quần thể nhỏ, tranh thủ thời điểm có mưa hoặc ẩm thuận lợi để bón N nhanh, cải thiện trạng thái và tăng khả năng chịu rét.
2) Bảo đảm môi trường vùng rễ, tăng sức chống chịu
Ở ruộng có trả rơm nhiều, đất dễ rời rạc hoặc có khe rỗng; nên tưới hợp lý và nén nhẹ bề mặt giúp rễ bám chắc trước mùa đông. Với lúa mì trên gốc rạ lúa, hoàn thiện hệ “ba mương” (trong, ngoài, ngang), dọn thông thoáng để thoát nước tốt, phòng úng, đồng thời tạo điều kiện tưới rãnh khi cần.
III. Tưới đông khoa học để tăng chịu hạn/rét
1) Chọn đúng thời điểm
Tưới đông không chỉ bổ sung ẩm cho đất, thúc rễ và nhánh mà còn đệm tác động của rét đột ngột. Tránh tưới quá sớm (bay hơi mạnh) hoặc quá muộn (đất đóng băng, thấm kém). Khi ẩm tương đối của đất dưới ~70%, thường tưới khi nhiệt độ trung bình khoảng 3°C, ngày tan đêm đóng băng để đảm bảo thấm hiệu quả. Với ruộng đã ẩm và sinh trưởng mạnh, có thể hoãn hoặc không tưới để tránh sinh trưởng quá mức hoặc đóng băng gây hại.
2) Tối ưu phương pháp tưới
Ưu tiên ống mềm, vi tưới hoặc phun mưa; lượng tưới khoảng ≤ 40 m³/mẫu (mu). Sau tưới xới nhẹ để tăng thông khí, hạn chế nén chặt. Trường hợp cây con thưa yếu muộn, nếu không chịu được lạnh do tưới thì tạm thời không tưới; nhưng nếu số nhánh quá ít, có thể bổ sung lượng nước nhỏ để kích nhánh bù.
IV. Quản lý tổng hợp bệnh–sâu–cỏ, giảm nguồn tồn lưu qua đông
1) Giám sát bệnh và xử lý sớm
Vùng nguồn bệnh ở Tây Bắc và vùng trú đông Tây Nam là trọng điểm phòng trừ gỉ sắt sọc. Thực hiện “trinh sát mang thuốc, phát hiện điểm—khống chế cả mảng” để nhanh chóng dập ổ dịch. Bệnh thối thân (sheath blight) lan rất nhanh trong điều kiện nhiệt–ẩm thuận; cần phòng trừ sớm để tránh tích tụ nguồn bệnh trước và trong mùa đông.
2) Giám sát sâu hại và biện pháp tích hợp
Sâu đất, nhện hại lúa mì và rệp là mối đe dọa chính trước và trong mùa đông. Tăng cường thăm đồng và dự báo. Khi đạt ngưỡng phòng trừ, kết hợp sinh học, bẫy bả/vật lý và phun chính xác để tránh bùng phát quần thể.
3) Kiểm soát cỏ dại trên ruộng lúa mì
Chọn thuốc cỏ theo tổ thành loài và điều kiện nhiệt độ. Phun vào thời kỳ nắng liên tục, nhiệt độ trung bình > 5°C, không sương giá hay mưa. Thao tác cẩn thận để tránh hại lạnh hoặc cháy thuốc.
Published at: Feb 18, 2025 · Modified at: Sep 13, 2025
